Bitkisel üretimde ekonomik yönden oldukça büyük rakamlara ulaşan bu kayıpların önlenmesi için bitki koruma çalışmalarını yeterli önemi vermek gerekmektedir.
Türkiye Dünya kiraz, vişne ve kayısı üretiminde ilk sıralarda olup bu sert çekirdekli meyvelerin üretiminde son yıllarda ciddi problemler yaşanmaktadır. Özellikle kiraz ve kayısı ağaçlarında kısa sürede ölümlere neden olan hastalıklar görülmektedir. 
Pseudomonas syringae’ nin neden olduğu bakteriyel kanser hastalığı dünyada kiraz üretimi yapılan her yerde yaygın olarak görülmekte ve kiraz üretimini önemli ölçüde etkilemektedir. Pseudomonas syringae ilk olarak 1902 yılında Van Hall tarafından leylak (Syringae vulgaris) bitkisinden izole edilmiştir. Pseudomonas syringae kompleks bir patojen olup Gardan et al. (1999) 56 farklı patojenik varyetenin bulunduğunu ve Kaluzna et al. (2012) ise etmenin yaklaşık 64 patojenik varyetesinin olduğunu bildirmiştir.
Hastalığa neden olan Pseudomonas syringae pv. syringae adlı bakteri geniş bir konukçu dizisine sahiptir. Başta kiraz ve kayısı olmak üzere 80 kadar meyve türünün yanı sıra pek çok otsu bitki türünde de hastalık yaparken, Pseudomonas syringae pv. Morsprunorum kiraz, erik ve bademde bakteriyel kanser hastalığına neden olmaktadır (Agrios 2005)
Hastalık
etmeni ağacın kök hariç bütün toprak üstü aksamlarında hastalık belirtisi
oluştururken, hastalığın karakteristik belirtileri bitki çeşidine, ağacın
yaşına, bitki dokusuna, patojen izolatına ve çevresel koşullara bağlıdır (Gasic
et al. 2012). Hastalığın karakteristik belirtileri çiçek demeti yanıklığı,
sürgünlerde geriye doğru ölüm, yaprak ve meyve lekeleri, odun dokularında açık
yaralar (kanser) ile birlikte zamklanma ve genel olarak meyve miktarında
azalmalar şeklinde ortaya çıkmaktadır (Kennelly et al. 2007).
Sert çekirdeklilerde bakteriyel kanser hastalığı aynı
zamanda zamklanma, çiçek yanıklığı, geriye doğru ölüm, dal yanıklığı olarak da
adlandırılmaktadır.
Bakteriyel kanser ve zamklanma hastalığını
oluşturan Pseudomonas syringae pv. syringae, başta kiraz ve kayısı olmak üzere sert çekirdekli meyve
ağaçlarında hastalığa neden olurken; P.s.pv. morsprunorum ise sadece kiraz, erik ve badem türlerine
özelleşmiştir.
P.s.pv. syringae'rim optimum gelişme sıcaklığı 28-30°C , maksimum 35°C, mini mum
l°C'nin altındadır. P.s.pv. morsprunorum optimum gelişme sıcaklığı ise 25°C, maksimum 35°C ve minimum
l°C'nin altındadır. Her iki tür de Gram negatif bakterilerdir.
Hastalık etmeni gözlerden, çatlaklardan, yaralardan ve budama
yerlerinden bitkiye girer ve kışı kanserlerin kenarlarındaki kabuk dokusunda,
sağlıklı gözlerde ve sistemik olarak iletim demetlerinde geçirir. Ayrıca,
bakteri belirti göstermeksizin yapraklar ve çiçeklerin yüzeyinde, yazın bahçede
bulunan yabancı otlar veya diğer bitkilerin üzerinde epifitik olarak
canlılığını devam ettirebilir.
İnce dallarda ve genç sürgünlerde enfeksiyon, genellikle yaprak
dökümü sırasında ve kış aylarında meydana gelir. Bakteriler dallara göz
diplerinden, budama yerlerinden ve yaprak izlerinden girer. Bakteri hücreler
arasında hareket eder. Kabuk ve iletim demetlerine kadar ilerleyebilir.
Ana dal ve gövdede soğuk kış periyodunda kanser gelişimi yavaş
olup, ilkbaharda kanser oluşumu hızla ilerler. Bakteri ilkbaharda kanserlerde
çoğalmaya başlar ve yağmurla çiçeklere ve yapraklara yayılır.
BELİRTİLERİ, EKONOMİK ÖNEMİ VE
YAYILIŞI
Hastalık etmenleri gözler, çiçekler, yapraklar, meyveler, genç
sürgünler, dallar ve ağacın gövdesinde zarar yapar. Çeşitli konukçular
üzerindeki belirtileri oldukça değişiktir.
Enfekteli yaprak ve çiçek gözleri ilkbaharda açılamaz. Bu gözlerin
dip kısımlarında küçük kanserler oluşur. Bu gözlerden açılan olursa da yaz
başlarında buradan çıkan yapraklar solgunlaşır ve kurur. Uygun koşullarda
çiçekte de enfeksiyonlar görülür. Hastalığa yakalanan çiçekler solar,
kahverengi renk alır ve dalda asılı kalır.
Özellikle kayısı, erik ve kirazda,
yapraklarda küçük, yuvarlak veya şekilsiz, başlangıçta soluk yeşil yağ lekesi
görünüşünde, daha sonradan kahverengi renk alan san haleli lekeler oluşur. Bu
lekeler sonradan kurur ve dökülür. Yapraklar saçma ile delinmiş gibi bir
görünüm alır. Kanserli dalların uç kısımlarındaki yapraklar, ilkbahar sonları
ve yaz aylarında solgunlaşıp ölebilir.
Kayısı meyvesinin çağla döneminde, yüzeysel ve meyvenin iriliğine
göre 1-3 cm çapında lekeler oluşur. Bu lekeler başlangıçta yeşil yağlımsı
görünüşte olup, yaşlandıkça koyulaşır. Kiraz meyvesinde ise küçük,
kahverengi-siyah, hafifçe çökük lekeler oluşabilir. Lekelerin içinde zamk
akıntısı görülebilir.
İnce dallar ve genç sürgünlerde,
başlangıçta kabuk üzerinde kahverengi, küçük, çökük lekeler görülür. Bunlar
enine ve boyuna büyümeye devam eder. Renkleri koyulaşır, sonra leke sürgünü
çepeçevre sarar ve sürgün kurur. Kayısıda hastalık 1 2 yıllık sürgünlerde daha
çok zarar yapar. Mayıs-haziran aylarında hasta sürgünlerde geriye doğru ölüm
başlar. Geriye doğru ölümün 2-3 yıl devam etmesi halinde ağaçlar çalılaşır ve
ürün hızla azalır,
5-6 yıl sonra ağaçlar tamamen kurur. Ana
dallar ve gövde üzerinde kanserler oluşur. Kanserli dokuların yüzeyi ıslak ve
güneş yanığı görünümündedir, 1-2 yıl sonra
bunların ilkbaharda sızıntı şeklinde zamk akıntısı oluşturduğu görülür.
Ülkemizde P.s.pv. syringae, tüm
bölgelerimizde; P.s.pv. morsprunorum kirazda Marmara ve Ege Bölgesi, Bademde ise Ege Bölgesinde
görülebilmektedir.
KONUKÇULARI
P.s.pv. syringae geniş bir konukçu dizilişine
sahiptir. Başta kiraz, kayısı olmak üzere şeftali, erik gibi 80 kadar sert
çekirdekli meyve türünde ve bunun yanında turunçgiller, armut, badem, ceviz,
gül, leylak, zakkum, karakavak, dişbudak, meşe, söğüt gibi çeşitli bitkilerde
ve hatta pek çok otsu bitki türünde zarar yapmaktadır.
P.s.pv,
morsprunorum ise
kiraz, erik ve bademde zarar oluşturmaktadır.
MÜCADELESİ
Kültürel
Önlemler
- Fidan üretiminde sağlıklı çöğür
ve gözler kullanılmalıdır.
- Ağır enfekteli ağaçlar sökülüp
yakılmalıdır.
- Ağaçlar üzerindeki kurumuş veya
belirti bulunan dallar ve gövde üzerinde bulunan kanserler, sonbaharda
ilaçlamadan önce, enfekteli kısmın 30-60 cm altından
kesilerek yakılmalıdır.
- Budamada kullanılan aletler her
seferinde %10'luk sodyum hipoklorite (çamaşır suyu) daldırılarak dezenfekte
edilmelidir.
- Bahçede yabancı ot mücadelesi yapılmalıdır.
Kimyasal Mücadele
Meyvecilikte birçok hastalığın tedavisi mümkün değildir. Bu yüzden
hastalıklardan korunma önem arz etmektedir. Bunun için alınabilecek önlemlerin
başında koruyucu ilaçlama gelmektedir. Koruyucu ilaçlamalarda başvurulan en
önemli preparat şüphesiz bordo bulamacı olmaktadır. Bordo bulamacı, yumuşak ve
sert çekirdekli meyve ağaçlarında çok sayıda fungal ve bakteriyel hastalığa karşı
koruyucu olarak kullanılan bir tarım ilacıdır.
Etkili ve ekonomik bir tarım ilacı olan bordo bulamacının çiftçi
şartlarında hazırlanması da oldukça kolaydır. Bordo bulamacı, göztaşı (% 98
bakır sülfat) ve kireç kullanılarak hazırlanan bir karışımdır.
Göztaşı, kimyasal içeriğinde bakır sülfat bulunduran kuvvetli asit
karakterde bir maddedir. Kireç ise kalsiyum karbonat içerir ve kuvvetli
baziktir.
Bordo bulamacındaki aktif madde, patojenlere karşı esas toksik
madde olan bakır iyonlarını içeren göztaşıdır. Ancak göztaşı, içindeki bakırdan
dolayı asit karakterli olduğundan yalnız kullanılması durumunda bitkilere
zehirli etkide bulunabilir. Bu nedenle bordo bulamacı hazırlanırken, asit
karakterli bakırın PH’sını düşürerek bitkilere olan fitotoksiteyi gidermek
amacıyla kireç karıştırılmaktadır.
Bordo bulamacı, kışın yaprağını döken ılıman iklim meyve
türlerinden Kayısı, Şeftali, Erik, Kiraz, Vişne, Elma, Armut, Ayva gibi
türlerin fidanları ve ağaçlarında, bakteri ve mantar kökenli hastalıklara karşı
koruyucu olarak kullanılır. Sonbaharda yaprakların % 75’i ya da tamamı
döküldüğünde ve ilkbaharda gözler uyanmadan önce meyve ağaçlarına bordo bulamacı uygulandığında, sezonda
potansiyel olarak çıkabilecek pek çok hastalığa karşı koruyucu etki
göstermektedir. Sonbahar ve ilkbaharda bordo
bulamacı kullanılmadan fungal ve bakteriyel hastalıklarla mücadelede tam
başarıya ulaşmak mümkün değildir. Bordo bulamacı uygun doz ve dönemde
kullanıldığı zaman birçok fungal ve bakteriyel hastalıklara karşı koruyuculuk
görevi yaptığı gibi, kış mevsimi içerisinde oluşabilecek olumsuz hava
koşullarına ve don riskine karşı ağacımızın dayanıklılığını da artırmaktadır.
İlaçlama zamanı
1. ilaçlama: Sonbaharda yaprakların %75'i döküldüğünde,
2. ilaçlama: İlkbaharda gözler uyanmadan önce yapılır.
Bordo bulamacı aşağıda listelenen
hastalıklar içinde kullanılmaktadır.
Elma ve armut ağaçlarında kara leke,
Armut ağaçlarında memeli pas,
Sert çekirdekli meyve ağaçlarında bakteriyel kanser ve
zamklanma,
Kiraz ağaçlarında dal yanıklığı,
Badem Dal Kanseri
Erik Cep Hastalığı
Kayısı Dal Kanseri
Diğer meyve ağaçlarında kök çürüklüğü,
Sert-Yumuşak Çekirdekli Meyve Ağaçları Kök Kanseri
Bağlarda ölü kol, bağ antraknozu, bağ mildiyösü
Antepfıstığı Karazenk
Şeftali Yaprak Kıvırcıklığı
Şeftali Yaprak Delen
Yumuşak Çekirdekli Meyve Ağaçları Ateş Yanıklığı
Sert Çekirdekli Meyve Ağaçları Bakteriyel Kanser ve
Zamklanma
Zeytin Dal Kanseri
Zeytin Halkalı Leke gibi hastalıklara karşı
kullanılmaktadır.
Aziz ÖZKAN
Ziraat
mühendisi
KAYNAKLAR
http://www.zmmae.gov.tr/images/zirai_mucadele_teknik_talimatlar/cilt_4.pdf
http://dergipark.gov.tr/download/article-file/269054
https://www.researchgate.net/publication/306030130_Meyvecilikte_Koruyucu_Ilaclamanin_Adi_Bordo_Bulamaci_-_The_Name_of_Preventive_Spraying_in_Orcharding_Bordeaux_Mixture
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder