Elma Yaprak Bükeni
[Archips rosanus L.(Lep.:Tortricidae)]
Dünyadaki zararlı böceklerin her birinin bitkilerin farklı aksamlarına farklı
bir zarar şekli vardır. Kimisi çiçeklerde, kimisi yapraklarda, kimisi köklerde,
kimisi gövdede zarar yaptığı gibi bazıları da vardır ki meyvenin üstünde,
içinde ve çekirdeğinde zarar yapar. Bunların her birinin zararı karakteristik bir özellik gösterir. Bazı zararlılar zarar yaparken pislik bırakmazken, bazılarıda zarar verdiği ortamı oldukça kirletir.
Elma yaprak bükeni isminden de anlaşılacağı üzere zarar yaptığı yaprağı büker. Bu bükme zararlının farklı türlerine göre değişir. Her yiğidin farklı bir yoğurt yiyişi olduğu gibi bu zararlılardan Adi yaprak bükücüsü (Archips xylosteanus L.)yaprağı enine büktüğü halde, Elma yaprak bükeni ( Archips rosanus L.) yaprağı uzunlamasına büker yaprak tıpkı sigara gibi sarılmış bir hal alır.
Tanımı, yaşayışı ve zarar şekli
Elma yaprakbükeni kelebeklerinin ön kanatları yamuğumsu dikdörtgen şeklinde olup, rengi açık zeytin ile kahverengi arasında değişir. Kanatların üzerinde gerek şekil ve gerekse renk bakımından bazı ayrıntılar gösteren tanımlayıcı lekeler ve bantlar bulunur. Kelebeğin kanat açıklığı 18–22 mm'dir.
Yumurtalar paketler halinde bırakılır. Her yumurta paketinde ortalama 60 adet yumurta bulunur. Yumurtalar genel olarak oval ve basık şekilli olup, bulunduğu zemin üzerine yan yana yapışık bir vaziyette dururlar. Yeni bırakıldıkları zaman cam veya su yeşili rengindedir. Birkaç gün sonra bulundukları dalın rengine yakın bir renk alırlar.
Larvaların vücudu açık sarı-yeşil, koyu yeşil, baş kısmı ise kahverengi-siyah renklidir. Larvalara dokunulduğu zaman, zikzaklar yaparak kendilerini geriye doğru çeker ve ağızlarından bir iplikçik (ağ) salgılayarak, yere doğru sarkarlar.
Olgun larvalar ortalama 20–22 mm uzunluğundadır.
Pupaların göğüs kısmı(thorax) koyu kahverengi, karın kısmı (abdomen) ise kahverengidir. Pupa uzunluğu, erkeklerde 6–10 mm, dişilerde ise 9–13 mm arasında değişmektedir.
Bu zararlı kışı ağaçların gövde ve kalın dallarında paketler halinde yumurta döneminde geçirir. Yumurtalardan larva çıkışı Ege Bölgesinde mart ayının başında veya ortasında başlar. Larvalar nisan ayının ortası veya sonuna kadar çıkmaya devam eder. Larva çıkışı son bulduğu zaman Salihli ve Sapıkısa çeşitleri, tam çiçeklenme döneminde; Napolyon çeşidinde, çiçek taç yapraklarının %20-40’ı, Kırdar çeşidinde ise % 40-60’ı dökülmüş durumdadır.
Yumurtadan çıkan larvalar 5 larva dönemi geçirerek, 16–21 günde gelişmelerini tamamlarlar. Gelişmelerini tamamlayan larvalar mayıs ayının ilk haftasında, kıvırdıkları yaprakların arasında pupa olurlar.
Pupalardan 12–16 gün sonra ergin kelebekler çıkar. Kelebek çıkışı mayıs ayının ortasından itibaren başlar ve mayıs sonu - haziran ayının üçüncü haftası arasında en yüksek seviyeye ulaşır. Kelebeklerin uçuşu haziran ayının sonuna, bazen temmuz ortasına kadar devam eder. Kelebekler çıktıktan 3–4 gün sonra yumurta bırakırlar. Yumurtalar geceleyin çoğunlukla ağaçların gövde ve kalın dallarının düz, pürüzsüz kısımlarındaki kabukların üzerine paketler halinde bırakılır. Bir yumurta paketinde ortalama 60 (2–100) adet yumurta bulunur. Bu zararlı yılda 1 döl verir. .
Larvalar ilk iki dönemlerinde yeni sürmüş yaprakların uç, gözlerin iç ve dış kısımlarını yanlardan ve dip kısımlarından. Çiçeklerin ise erkek ve dişi organlarını yiyerek zarar yaparlar. Karakteristik olarak 2–10 adet yaprağı ipeksi ağlarla birbirine bağlayıp buket haline getirirler, tek yaprağı ise ortadamar doğrultusunda puro gibi uzunlamasına sararlar. Hemen tüm meyve ağaçlarında, süs bitkilerinde ve orman ağaçlarında zarar yaparlar.
Bu zararlının pek çok doğal düşmanı vardır. Bu doğal düşmanlar içinde en önemlisi yumurta parazitoiti olan Trichogramma türleridir. Trichogramma yaşayışını, Elma yaprak bükeninin yaşayışına uydurmuştur. Erken ilkbaharda kısa kanatlı, siyah veya koyu kahverengi olan erginler (kış formu), yaz aylarında ise normal kanatlı ve sarı renkli erginler (yaz formu) meydana gelir.
Bu parazitoit kışı, Elma yaprakbükeni yumurtalarının içinde diyapoza girerek, prepupa halinde geçirir. Mart ayında, konukçu yumurtalarından çıkan, kısa kanatlı ve koyu renkli dişiler, çoğunlukla aynı yumurta paketindeki normal yumurtaları veya en yakın olan yumurta paketlerindeki yumurtaları parazitler. Parazitli yumurtalar kısa bir süre sonra kararır ve haziran-temmuz aylarına kadar açılmadan kalır. Normal yumurtalar ise, en geç nisan ayı sonuna kadar açılarak. Konukçu larvaları çıkar. Parazitoit bu süre içerisinde, konukçu yumurtasının içinde diyapoza girmiş(yaz diyapozu) prepupa döneminde bulunmaktadır.
Mayıs–haziran aylarında, Elma yaprak bükeni yumurtalarını bırakmaya başladığı zaman, parazitoitin diyapozu sona erer ve kanatlı erginler çıkar. Bunlar yeni bırakılan Elma yaprakbükeni yumurtalarını parazitler. Pupa dönemine kadar gelişen parazitoitlerin büyük bir kısmı (% 97-98’i) diyapoza girerek kışı geçirir. Çok az bir kısmı (%2-3’ü) ise konukçu yumurtalarından ergin olarak çıkar ve 3. dölü meydana getirir. Böylece bu parazitoit, Elma yaprakbükeni yumurtalarında yılda üç döl verir.
Parazitli yumurtalar, ergin çıktıktan sonra uzun süre kahverengi-siyah rengini korumaktadır. Parazitli yumurtalarda, parazitoit çıkış delikleri yuvarlaktır. Normal yumurtalarda ise, larva çıkış delikleri oval veya yarım ay şeklindedir. Ayrıca larva çıkmış olan yumurtalar, beyaza yakın açık renklidir.
Mekanik mücadele
Erken ilkbahar, sonbahar ve kış aylarında, gövde ve kalın dallar üzerinde bulunan normal (parazitlenmemiş) yumurta paketleri ezilerek yok edilebilir. Ancak Trichogramma türleri tarafından parazitlenerek siyahlaşan yumurtaların ezilmemesine dikkat edilmelidir.
Biyolojik mücadele
Elma yaprakbükeninin en etkili doğal düşmanı yumurta parazitoiti olan Trichogramma türleridir. Ege ve Orta Anadolu Bölgelerinde yapılan araştırmalarda, bu parazitoitin, Yurdumuzda çok yaygın ve etkili olduğu saptanmıştır. T.cacoeciae'nin İzmir-Sultanyayla’da bazı kiraz bahçelerindeki Elma yaprakbükeni yumurta kümelerini %100’e, yumurtalarını ise %46,6’ya ulaşan oranlarda parazitlediği; tespit edilmiştir.
Bu yumurta parazitoitlerinin ve diğer doğal düşmanlarının korunması ve popülasyonlarının arttırılması için gerekli tedbirler alınmalıdır. Yararlılara zararsız veya az zararlı ilaçların tercih edilmesi ve ilaçlama zamanının bunların en az zarar göreceği şekilde ayarlanması, doğal düşmanların korunması açısından son derece önemlidir. Bunun için, yararlılarının saptandığı bahçelerde; yumurta, larva ve pupa parazitoitlerinin en aktif olduğu haziran ayında diğer zararlılara karşı yapılacak ilaçlı mücadeleden mümkün olduğunca kaçınmalıdır. Özellikle yumurta parazitoitlerinin bulunduğu bahçelerde, diğer zararlılara karşı kış ilaçlaması yapılmamalıdır.
Kimyasal mücadele
Şubat - mart aylarında yapılacak kontrollerde, ağaç başına ortalama 7 adetten fazla normal (parazitlenmemiş) yumurta paketi bulunan ve erken ilkbaharda yapılacak kontrollerde çiçek ve yaprak buketlerinin %6’dan fazlası larva ile bulaşık olan kiraz bahçelerinde, kimyasal mücadele yapılmalıdır. İlaçlama, larva çıkışı sona erdiği zaman bir defa yapılır. İlaçlama zamanı fenolojik olarak Salihli ve Sapıkısa çeşitlerinde tam çiçeklenme, Napolyon çeşidinde çiçek taç yapraklarının %20-40’ı, Kırdar çeşidinde ise %40-60’ı döküldüğü döneme rastlamaktadır.
Zararlı ile mücadele ederken öncelikle mekaniksel mücadeleye önem verilmelidir. Üreticilerimiz kış aylarında bahçelerine gidip ağaçların gövde ve kalın dallarına dikkatlice bakarlarsa eğer varsa bu yumurta paketlerini görebileceklerdir. Bu yumurta paketleri bir bez yardımıyla ezilebilir. Yumurta paketleri ezilirken parazitlenerek siyahlaşmış yumurta paketlerini ezmemeye dikkat etmek lazımdır.
Ayrıca kimyasal mücadele yaparken ilaçlama dönemine çok dikkat edilmeli zararlı beslenip, yaprakları kıvırdığı dönemde ilaçlamanın bir faydası olmamaktadır. Çünkü zararlı kıvırdığı yaprakların içine gizlenmiş bulunmaktadır.
Ziraat mühendisi
ozkanaziz@gmail.com
ULU Orhan, DEMİR Tarık, KILIÇ Musa, ÇAKIR Osman, NOGAY Abdullah, ZEKİ Cevdet, ERKILIÇ Lerzan, KOÇLU Türkan, ÇELİKER Mükerrem ,2001. Kiraz Bahçelerinde Entegre Mücadele Teknik Talimatı. Tarım ve Köy işleri Bakanlığı Tarımsal Araştırmalar Genel Müdürlüğü Bitki Sağlığı Araştırmaları Daire Başkanlığı, Ankara.
T.C. Tarım ve Köyişleri Bakanlığı, Koruma Kontrol Genel Müdürlüğü, Zirai Mücadele Teknik Talimatları cilt:3-4 ANKARA 1995
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder